Кўсак қурти (Heliothis armigera Hb) Кўсак қурти шимолий туманларда бир йилда 3-4 авлод, жанубий туманларида эса 4-5 авлод беради.
Қишловчи ғумбаклар диапаузага кириши сабабли бу зараркунанданинг тахминан 85%, жанубда 3-4 бўғин ва бошқа қисмларида 2-3 бўғин беради. Кўсак қурти кузда қайси ўсимликларда озиқланган бўлса, унинг ғумбаклари ҳам ўша ўсимликларга яқин жойда ерда 10-15 см чуқурликда қишлайди. Дастлаб вояга етган капалаклар апрел охири — май бошида пайдо бўлади. Тупроқ 20° гача исигандан кейин 5-10 кун ўтгач, ғумбакдан капалаклар чиқа бошлайди. Қишлаб чиққан ғумбакларнинг бир қисми май охири-июнь ўртаси ва ҳатто охиригача диапаузага киради. Республикамизда кўсак қурти капалакларининг биринчи кўплаб учиши ҳавонинг суткалик ўртача ҳарорати 16°C дан юқори бўлганда бошланади. 4-6 кунда гигротермик шароитларга қараб тухумдан қуртлар чиқади. Зараркунанданинг қуртлик босқичи 13-21 кун давом этади. Кўсак қуртининг тўла ривожланиши (авлод) асосан ҳароратга боғлиқ. Ойлик ўртача нисбий намлик 85 %, ҳарорат 20°C бўлганда қуртнинг ривожланиши 43-44 кунда, 30°C бўлганда эса 30 кунда тугалланади. Кўсак қурти урғочиси бақувватлиги ва қўшимча озиқланишига қараб 400 тадан 2000 тагача тухум қўйиши мумкин.Кўсак қурти хаммахўр зараркунанда, ғўза, маккажўхори, помидор, тамаки ва бошқа қишлоқ хўжалиги экинларига зарар етказади. Ҳар бир қурт ривожланиш даврида ғўзанинг 15-20 тагача шона, гул ва тугунчаларини шикастлаши мумкин. Ғўза тушган кўсак қурти пахта ҳосилини камайтириб, сифатини пасайтиради. Кичик ёшдаги қуртлар ғўза баргининг этини ейди ва ёш шоналари билан озиқланади. Катта ёшдаги қуртлар тугунчалар ва кўсакларига зарар етказади.Кураш чоралари:Агротехник тадбирлар: Кузги шудгорни ўз вақтида сифатли қилиб ўтказиш. Хайдалмай қолган ерларга қишда яхоб суви бериш бунинг натижасида кишлайдиган ғумбакларни 80-90 фоизи йуқотилади. Экинларни бир теккисда суғориш мақсадида сув кўллаб қолмайдиган қилиб ер теккислаш. Кўсак қурти иккинчи бўғини ривожланаётган даврда (июл) қўлда чеканка қилганда чилпилган шох учларини этакларга йиғиштириб, даладан олиб чиқиб кетилиши ва кўмиб ташланиши лозим. Бу тадбир ғўза тунлами тухумлари ва ёш қуртларининг 40-55% гача камайишини таъминлайди. Ўсимликларни ҳимоя қилиш тадбирларини ўз вақтида ва самарали ўтказиш учун жинсий феромон тутқичлардан фойдаланилади. Агар ҳар бир тутқичга бир кечада ўртача 3-4 капалак илинса, трихограмма қўйиш учун сигнал ҳисобланади.Биологик усул: Биологик усулда кўсак қуртиига қарши курашиш учун ҳамма имкониятлар мавжуд. Кўсак қурти тухумларига қарши трихограмма эрталаб ва кечқурун, ҳар бир гектарига 1 граммдан 5х5 схемада 400 та нуқтага тарқатилади. Бракон кўсак қуртининг ўрта ва катта ёшли қуртларига қарши қўлланилиб, бир гектарга қўйиш меъёри зараркунанда зичлигига боғлиқ ҳолда 4-5 кун оралиғида 1000 та урғочи бракон, эркак ва урғочилар аралашган бўлса 1500-2000 тагача 3 марта қўйилиши керак. 1-марта 1:20, 2-марта 1:10, 3-марта 1:5 нисбатларда қўйилади. Кимёвий усул: Кўсак қурти капалаклари тухум қўяётган пайтда, ҳар 100 туп ғўзада 10-12 та ва ундан кўп биринчи-иккинчи ёшдаги қуртлар пайдо бўлганида киришилади. Вақтидан илгари ва кеч қолиб ишлов бериш ҳам кутилган самарани бермайди, чунки биринчи ҳолда ёппасига қурт туғилаётган пайтга бориб заҳарни кучи қолмаслиги, иккинчи ҳолда эса катта ёшдаги қуртларга инсектицидлар кам таъсир қилиши мумкин. Таъсир этувчи моддаси эмабектин-бензоат ҳамда индоксакарб бўлган кимёвий воситаларидан фойдаланилади.
Ўсимликлар карантини ва ҳимояси Чортоқ туман бўлими аграном инспектори: Шерзод Юсупов